Dossier: Van Orbis Medisch Centrum naar Zuyderland Medisch Centrum

Na de fusie van het St. Barbaraziekenhuis in Geleen met het Maaslandziekenhuis in Sittard op 1 oktober 1987 werd duidelijk dat uit kostenoverwegingen nog maar één ziekenhuis de deuren open kon houden en er uiteindelijk één nieuw ziekenhuis moest komen. In de zomer van 1999 sloot het St. Barbaraziekenhuis in Geleen haar deuren. Een aantal jaren later werd het Orbis Medisch Centrum, ook wel het ‘ziekenhuis van de 21e eeuw’ genoemd, opgeleverd. Het had echter niet veel gescheeld of de bouw van het ziekenhuis was gestaakt. Ook de jaren daarna bleef het onrustig rondom het ziekenhuis. Platform 046 zette de geschiedenis op een rij.

De bouw onder druk

Het idee van het ‘ziekenhuis van de 21e eeuw’ komt voort uit de plannen van oud-minister Els Borst van het Ministerie van Volksgezondheid. De oud-minister wilde landelijk een aantal moderne ziekenhuizen die pionierswerk zouden verrichten. Hiervan is uiteindelijk alleen het Orbis Medisch Centrum gerealiseerd.

De investeringskosten van het ziekenhuis werden oorspronkelijk beraamd op € 370 miljoen. Al voor de opening van het ziekenhuis werd het voortbestaan ervan bedreigd. Doordat investeerders het vertrouwen verloren, het waarborgfonds voor de zorgsector geen garantie gaf, de Europese investeringsbank ondanks toezegging geen krediet verleende en de banken ABN AMRO en Fortis de hand op de beurs hielden, legden de aannemers vlak voor de opening de bouw stil en sloten in september 2008 zelfs een deel van de nieuwbouw af. Uiteindelijk ging de geplande opening op 28 november 2008 door Koningin Beatrix niet door.

Onzekere opening met enorme schulden

Ondanks een gedeeltelijke afsluiting verhuisden de laatste 141 patiënten op zaterdag 31 januari 2009 van het oude Maaslandziekenhuis in Sittard naar Orbis in Geleen. Orbis opende op maandag 2 februari 2009 officieel haar deuren.

In maart 2009 was het tekort opgelopen tot € 38 miljoen. Het tekort kwam niet alleen door hoge bouwkosten en verlies in de thuiszorg, maar ook door tegenvallers in de ICT. In de plannen zouden juist de hoge bouwkosten met efficiënte, computergestuurde processen worden terugverdiend. Door de hoge kosten werden 550 van de ongeveer 3.500 medewerkers boventallig verklaard. Ook voor de uitvoering van het sociaal plan was er te weinig geld.

De problemen stapelden zich zozeer op dat op 20 mei 2009 in Den Haag een spoeddebat over de gang van zaken rondom Orbis werd gehouden. Ab Klink, de toenmalige Minister van Volksgezondheid, greep niet in, maar drong er wel sterk op aan dat de gesprekken tussen de betrokken partijen zoals de zorgverzekeraars, banken en het ziekenhuis werden hervat.

In juli 2009 werden de gesprekken uiteindelijk hervat. Op dat moment was een borgstelling nodig van € 20 miljoen, zodat de banken ABN AMRO en Fortis een lening van € 32 miljoen zouden verstrekken om het reddingsplan te kunnen financieren.

• Mike Leers, destijds bestuursvoorzitter van CZ, wilde via een achtergestelde lening € 4 miljoen bijdragen onder de voorwaarde dat Orbis door het Atrium Medisch Centrum werd overgenomen.
• De medisch specialisten van Orbis wilden voor € 2 miljoen garant staan.
• In de gemeenteraadsvergadering van Sittard-Geleen van 16 juli 2009 werd unaniem besloten om een gemeentelijke borgstelling van € 5 miljoen te verlenen. De raad had in de vergadering vier moties aangenomen. In één motie werd door de gemeenteraad aan de raad van toezicht van Orbis gevraagd om zichzelf ‘demissionair’ te verklaren en om uiterlijk per 1 januari 2010 een nieuwe raad samen te stellen. Via een aangenomen motie van GroenLinks werd aan de bestuurders gevraagd om geen premies en salarissen boven de Balkenende-norm te betalen. Hiermee hoopte de partij te voorkomen dat € 600.000 aan een directeur van Orbis werd betaald.
• Naast de borgstellingen werd door diverse partijen een korte tijd ook gekeken naar een mogelijke opsplitsing van Orbis.

Met de borgstelling van de Provincie Limburg kwam het totaal uit tussen de € 15 en 20 miljoen. Dit was voor de banken ABN AMRO en Fortis voldoende om de lening uiteindelijk te verstrekken. Door de lening kon de bouw worden afgerond, waarbij niet alle oorspronkelijke plannen meer werden uitgevoerd, en kon het sociaal plan worden gefinancierd.

“Verschraling van de zorg”

In de eerste helft van 2014 waarschuwde de SP van Sittard-Geleen voor een verschraling van de zorg door de fusie van het Orbis Medisch Centrum met het Heerlense Atrium Medisch Centrum Parkstad. Ook eiste de SP dat de afdeling van klinische verloskunde voor zowel Sittard-Geleen als Heerlen behouden diende te blijven. Hierdoor bleef de zorg dichtbij en kon volgens de partij € 8 miljoen aan verhuiskosten worden bespaard.

Ook D66 Sittard-Geleen vond het onacceptabel dat de taken van het ziekenhuis werden uitgekleed. Later keurde de partij ook het concept regioplan van zorgverzekeraars CZ en VGZ af waarin werd aangestuurd op de sluiting van de afdeling Spoedeisende Hulp (SEH) en de Intensive Care (IC) van het ziekenhuis in Sittard-Geleen.

Parkeergarage

De financiële situatie van Orbis was in 2011 nog altijd zorgelijk. Ook vertoonde de relatief nieuwe parkeergarage onder het ziekenhuis scheuren in de pilaren. Volgens onderzoek werd dit veroorzaakt door de werking van de betonconstructie.

Door de aanhoudende financiële problemen stelde het college van burgemeester en wethouders in november 2011 een plan aan de gemeenteraad voor om de parkeergarage van Orbis te kopen. Het bedrag wat hiermee gemoeid was bedroeg € 16,3 miljoen (excl. btw) inclusief een bedrag van ruim € 800.000 om diverse aanpassingen in het ziekenhuis door te voeren. Wethouder Pieter Meekels gaf destijds aan dat de aankoop nog een uitvloeisel was van de in 2009 gemaakte financiële afspraken met Orbis.

Het besluit van de aankoop is in de gemeenteraadsvergadering van 13 september 2012 genomen. Met de aanschaf hielp de gemeente Orbis met het aflossen van schulden en zou Orbis de onderste verdieping van de parkeergarage huren als parkeervoorziening voor het eigen personeel. Later is een extra parkeervoorziening aangelegd op het terrein van het voormalig slachthuis, schuin tegenover het ziekenhuis. In 2012 werden ook de scheuren verholpen en werden de pilaren verstevigd om verdere scheurvorming in de toekomst te voorkomen.

Centralisatie van zorg

Ondanks eerdere protesten van diverse politieke partijen in 2009 besloot het bestuur van Orbis in 2013, in overleg met het Atrium Medisch Centrum, de afdeling verloskundige zorg over te brengen naar het Atrium te Heerlen.

Onder andere de SP van Sittard-Geleen was tegen de centralisatie van de 24-uurs verloskundige zorg in Heerlen en verwoorde dit als volgt: “Het is onbestaanbaar dat je in het ziekenhuis van de 21e eeuw straks niet eens meer kunt bevallen! Sittard-Geleen is Orbis keer op keer financieel te hulp geschoten, met een garantstelling of aankoop van de parkeergarage, om optimale zorg binnen de gemeente te garanderen. Als dank verdwijnen nu een aantal specialismen uit het ziekenhuis, waaronder de geboortezorg.”

Na overleg met zorgverzekeraars CZ en VGZ besloten de Raden van Bestuur van beide ziekenhuizen dat bij de voorgenomen fusieplannen van Atrium en Orbis afdelingen Spoed Eisende Hulp (SEH) en Intensive Care (IC) in Heerlen én Geleen behouden moesten blijven. Het behoud van kwalitatief goede, bereikbare en betaalbare zorg was juist de reden van de voorgenomen fusie tussen beide organisaties.

Per 1 januari 2015 fuseerden het Orbis Medisch Centrum en het Atrium Medisch Centrum Parkstad tot het Zuyderland Medisch Centrum.

In 2016 werd het resultaat van een in opdracht van de Autoriteit Consument en Markt (ACM) uitgevoerd onderzoek gepubliceerd waarbij het financieel argument leek te worden ontkracht. De onderzoekers concluderen dat de zorgverlening in gefuseerde ziekenhuizen (red. niet specifiek fusie van het Zuyderland ziekenhuis, maar fusies in het algemeen) in de jaren kort na de fusie niet significant zou verbeteren.

Ook in Geleen wordt zorg gecentraliseerd

Naast dat een aantal afdelingen naar Heerlen zijn verhuisd, zijn ook bepaalde afdelingen in Geleen ondergebracht. In 2017 is de afdeling Oncologie overgebracht. Hierdoor vinden voor de hele regio de oncologische behandelingen centraal in Geleen plaats.

In 2019 heeft Zuyderland in Geleen het knie en heup centrum geopend. De orthopedisch chirurgen van het knie en heup centrum plaatsen jaarlijks 830 kunstheupen en 860 kunstknieën, waarmee dit het hoogste aantal is van alle ziekenhuizen in Nederland.

Testscores

Het accountants- en adviesbureau BDP Branchegroep Zorg publiceerde in 2017 een onderzoek naar de financiële gezondheid van diverse Nederlandse ziekenhuizen. De financiële stresstest werd voor 66 ziekenhuizen doorgevoerd. Van de onderzochte ziekenhuizen kreeg 23% een onvoldoende voor hun financiële prestaties. Waar het St. Laurentius ziekenhuis uit Roermond (1e plaats), het St. Jans Gasthuis uit Weert (5e plaats) en VieCurie uit Venlo (56e plaats) op de lijst staan, stond Zuyderland op de 66e plaats, de laatste plek, met een 2 als rapportcijfer (dat was een 3 in 2015 en een 5,5 in 2014).

Na het bericht van BDP werd de AD ziekenhuis Top-100 gepubliceerd. In dit overzicht wordt gekeken naar de kwalitatieve zorg van ziekenhuizen en is bedoeld om ziekenhuizen te prikkelen om continue aan kwaliteitsverbetering te blijven werken. In de Top-100 van 2017 scoorde Zuyderland Sittard-Geleen een 58e plek en het Zuyderland in Heerlen een 65e plek. Het Laurentiusziekenhuis kwam uit op plek 36, het St. Jans Gasthuis op plek 13 en VieCuri op 28.

Door faillissement van diverse ziekenhuizen in 2018 kwam het vergrootglas weer op de financiële gezondheid te liggen. Aan de hand van cijfers van het accountantskantoor BDO stond het Zuyderland ziekenhuis op de 3e plaats van een lijst met ziekenhuizen met de meest zorgelijke financiële situatie met een schuldenlast van € 542 miljoen. Het bestuur van het Zuyderland gaf als reactie hierop dat de schuldenlast voornamelijk te wijten was aan de hoge kosten van het opgeleverde ziekenhuis in Geleen. Daarbij maakte Zuyderland in 2018 een winst van € 2,5 miljoen (red. in 2019 nam de winst zelfs toe tot € 11,3 miljoen).

Uitbreiding Zuyderland Geleen

In 2019 werd bekend gemaakt dat Zuyderland plannen had voor de bouw van een nieuw laboratorium bij het ziekenhuis in Geleen. Door de bouw worden alle laboratoriumfuncties van Klinisch Chemisch Hematologisch Laboratorium (KCHL), Medische Microbiologie, moleculaire diagnostiek en het apotheeklab centraal in Geleen uitgevoerd. In Heerlen blijft een kleiner lab voor spoedonderzoeken bestaan.
Het ziekenhuis verwacht dat tegen 2023 voor het vervoer van medisch materiaal tussen beide ziekenhuizen, zoals bijvoorbeeld bloedmonsters en geneesmiddelen, vrachtdrones worden ingezet.

De bedoeling is dat het € 12,9 miljoen kostend laboratorium eind 2021 zal worden opgeleverd. Het laboratorium van drie verdiepingen hoog zal 3.900 m2 aan oppervlakte aan het bestaande ziekenhuis toevoegen en een werkplek worden voor ruim 350 personeelseden. De bouw is op 6 juli 2020 gestart.

Corona

Voor de COVID periode heeft het Zuyderland de capaciteit op verschillende niveaus vergroot. Naast de capaciteit van de Intensive en Medium Care is ook de capaciteit van de klinische afdeling vergroot en zijn zogenoemde cohort-afdelingen opgericht.

“Net als de andere Limburgse ziekenhuizen in ROAZ-verband (red. Regionaal Overleg Acute Zorgketen) levert Zuyderland een gedeelte van de capaciteit voor corona gerelateerde zorg”, zegt communicatieadviseur Falco Cremers van Zuyderland. “Vanuit landelijk oogpunt zijn we gevraagd om mee op te schalen qua bedden. Momenteel (red. 09 november 2020) hebben we ruim 90 bedden bezet door coronapatiënten, waarvan een gedeelte afkomstig is uit andere delen van Nederland.”

“Tijdens de eerste golf was er veel waardering en applaus voor het zorgpersoneel. Nu overheerst op momenten onbegrip voor de coronamaatregelen, hetgeen helaas ook leidt tot agressie”

Personeelstekorten en agressie tijdens corona

“Ook tijdens de 2e golf zijn extra handen nodig”, zegt Falco Cremers. “Enerzijds om de extra zorgvraag op te kunnen vangen en anderzijds om zittend personeel te ‘ontlasten’. Zuyderland heeft vanuit de 1e golf een ‘extra handen-pool’ waar ook nu een beroep op gedaan zal worden. Deze pool is voornamelijk gevuld met gepensioneerde medewerkers, oud-medewerkers en coassistenten. Daarnaast zijn er afspraken met uitzendbureaus met betrekking tot facilitair personeel. Er blijft een structurele vraag naar gediplomeerd en gespecialiseerd zorgpersoneel. Ook als gevolg van de afgesproken uitbreiding IC-capaciteit in Nederland.”

Landelijk ontstaat steeds meer een verharding naar de zorg toe. Meer agressie naar zorgpersoneel, onder andere door onbegrip van de coronamaatregelen. Helaas is dit ook herkenbaar bij Zuyderland. Falco Cremers geeft aan dat “tijdens de eerste golf veel waardering en applaus was voor het zorgpersoneel. Nu overheerst op momenten onbegrip voor de coronamaatregelen, hetgeen helaas ook leidt tot agressie. Zuyderland staat achter haar personeel en accepteert het niet dat coronamaatregelen niet worden nageleefd. Dit kan leiden tot een weigering van behandeling of zelfs een locatieverbod.” Op dit moment zet Zuyderland diverse maatregelen in om agressie te voorkomen. Naast goede voorlichting en communicatie, worden duidelijke grenzen gesteld en spreekt beveiliging en gastvrouwen bezoekers aan op hun gedrag. Zuyderland zet onder andere ook in op agressie coaches, het scholen van eigen personeel op de-escalatie en het opzetten van meldsystemen.

Cardiologie en longgeneeskunde

Zuyderland maakte in oktober 2020 bekend de specialismen cardiologie en longgeneeskunde te willen centraliseren in Heerlen. Als reactie hierop zegden de huisartsen in de Westelijke Mijnstreek op 13 oktober hun samenwerking met het Zuyderland op, met uitzondering van corona gerelateerde zorg. De huisartsen maakten zich zorgen over de patiëntveiligheid en de kwaliteit van de spoedeisende hulp voor 185.000 mensen.

Op 22 oktober 2020 stuurde de gemeenteraad van Sittard-Geleen een unaniem door de raad gesteunde en ondertekende brief naar het bestuur en management van Zuyderland. In de brief sprak de raad zich uit tegen de verplaatsing naar Heerlen en gaven aan achter de huisartsen te staan.

De toekomst

Platform 046 zal met name een aantal zaken rondom het Zuyderland ziekenhuis blijven volgen:

• De gemeenteraad gaf in de brief van 22 oktober aan, de inhoud van de brief via een motie aan het college van burgemeester en wethouders voor te leggen. Deze motie zal worden besproken in de raadsvergadering van 11 of 12 november 2020.
• Hoe gaat het verder met de aflossing van de hoge schulden waarmee het ziekenhuis nog lang geconfronteerd zal zijn?